تاریخچه کشت انواع خرما در ایران و جهان
خُرما یا رُطب گیاهی تک لپه‌ای و گرمسیری جزو تیره نخل‌ها است که میوه‌اش خوراکی و دارای هسته‌ای سخت و پوست نازک و طعم شیرین که به شکل خوشه‌ای بزرگ از شاخه آویزان است. ارتفاع نخل به ١٠ تا ٢٠ متر یا بیشتر می‌رسد.
گستردگی انواع گونه‌های خرما عمدتاً در نیمکره شمالی و در کشورهای ایران، پاکستان، عراق، عربستان و سایر کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس می باشد. همچنین خرما بیشتر در کشورهای شمال آفریقا و ایالات متحده آمریکا و در نیمکره جنوبی نیز به‌طور پراکنده کشت می گردد.
قدمت کشت و پرورش نخل خرما به بیش از 7 هزار سال پیش باز می‌گردد. این محصول، یکی از قدیمی‌ترین گیاهان کشت شده توسط انسان است. تمام انواع خرما الزاماً برای مصرف انسان و تولید صنعتی مناسب نیستند. در حقیقت تنها حدود ٢٠٠ تا ٤٠٠ نوع از این میوه به منظور فروش در بازار مورد استفاده قرار می‌گیرند.
مروری کوتاه بر مهمترین خواص خرما
خرما سرشار از فیبر، انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی است و خواص مفید بسیاری برای سلامتی بدن دارد از جمله: مشکلات قلبی، رفع یبوست، اختلالات روده، مشکلات قلبی، کم‌خونی، اختلالات جنسی، اسهال، سرطان دستگاه گوارشی و بسیاری دیگر از مشکلات جسمی.
به طور کلی همه خرماها در سه دسته کلی خرمای تر، خرمای نیمه خشک، خرمای خشک قرار می‌گیرند. خرمای خشک و نیمه خشک معمولاً قابلیت حفظ و نگهداری در دمای محیط را دارند. در حالی که خرماهای تر باید حتماً در یخچال نگهداری گردند.
کشور ایران نیز به دلیل وجود مناطق گرمسیری و کویری گسترده در نوار جنوبی یکی از بزرگترین تولیدکنندگان انواع خرمای جهان به شمار می رود.
انواع خرما در ایران
در ایران حدود ۴۰۰ رقم خرما وجود دارد. مهمترین ارقام تجاری خرما در ایران عبارتند از:
- استعمران
- پیارم
- برحی
- مضافتی
- ربی
- زاهدی
- دیری
- کبکاب
- شاهانی
- شهابی
انواع خرمای معروف استان‌های مهم تولید کننده در کشور
خرمای معروف خوزستان استعمران نام دارد که حجم زیادی از آن صادر می‌گردد. خرمای معروف استان کرمان خرمای مضافتی، استان بوشهر خرمای کبکاب، استان فارس خرمای شاهانی، زاهدی و کبکاب، استان هرمزگان پیارم است.
همچنین خرمای منطقه جیرفت مضافتی و مرداسنگ و استان سیستان بلوچستان مضافتی و ربی نام دارد. در ادامه برخی از ویژگی‌های مهمترین انواع خرما در ایران تشریح می‌گردد.
خرمای استعمران
این رقم به نام‌هایی مانند سمبارون، سعمران و سایر نیز شناخته می‌شود. خرمای استعمران جزء ارقام نیمه خشک به شمار می رود و از اواسط شهریور قابل برداشت است. دارای قند بالایی بوده و بیش از ۷۰ درصد سطح زیرکشت خرمای خوزستان را به خود اختصاص داده است. بیش از ۴۵ درصد صادرات خرمای کشور مربوط به این رقم می‌باشد. رنگ میوه در مرحله خلال (خارک) زرد است.
رقم خرمای پیارم
این رقم جزء ارقام نیمه خشک و گوشتی و معروف‌ترین رقم در استان هرمزگان محسوب می‌شود. نخل‌های پیارم در دامنه انتهایی کو‌های زاگرس در شمال هرمزگان کاشته شده و معمولا به‌وسیله آب رودخانه‌های منطقه آبیاری می‌گردند. این نوع خرما معمولا به‌صورت ارگانیک تولید می‌شود.
پوست نازک این میوه کاملا به گوشت چسبیده است. عمده قند موجود در این نوع خرما از نوع فروکتوز بوده که به راحتی در متابولیسم بدن مصرف می‌گردد. خرمای پیارم با ظاهر زیبا و طعم بسیار خوب، به‌عنوان قند مجاز مصرفی برای افراد مبتلا به دیابت بسیار مناسب است. این رقم دیررس بوده و گران‌ترین خرمای ایران به شمار می آید.
خرمای زاهدی
این نوع محصول، جزء ارقام نیمه خشک بوده و در بعضی مناطق کشور خشک به‌حساب می‌آید. نوع مرغوب آن دارای رنگ قهوه‌ای روشن، درشت و عاری از هر گونه آفت است. در استان‌های فارس، خوزستان و بوشهر تولید می گردد. به دلیل قند بالای خرمای زاهدی، در صنعت در تهیه سرکه و الکل از آن استفاده می‌شود. این نوع خرما دیررس بوده و در کشورهایی مانند عراق و آمریکا نیز تولید می‌گردد.
خرما مضافتی
این نوع جزء ارقام نیمه‌تر بوده که به‌علت طعم خوش آن طرفداران زیادی دارد. رطب این نوع خرما بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد و بازار پسندی مناسبی دارد. به‌علت بافت نرم قابلیت نگهداری کمی دارد. دارای رنگ تیره، پر شهد و خوشمزه است. خرمای مضافتی علاوه بر کرمان در سیتان بلوچستان، ایرانشهر و مناطقی از اصفهان تولید می‌گردد.
خرمای کبکاب
رقم خرمای کبکاب جزء ازقام تر و دارای رنگ قهوه‌ای تیره تا مشکی است و رقم عمده استان بوشهر به شمار میرود. بیشترین سطح زیر کشت خرمای کبکاب در منطقه دشستان استان بوشهر است.
در شهرستان کازرون نیز مورد کشت و کار قرار می‌گیرد. خارک آن دارای مزه گس بوده و به همین دلیل استفاده چندانی ندارد و بیشتر به صورت رطب و خرما مورد استفاده قرار می گیرد. این میوه از اواسط شهریور ماه قابل برداشت است.
خرمای ربی (Rabbi)
این محصول جزء ارقام نیمه خشک بوده و دارای رنگ قهوه‌ای تیره و هسته‌ای باریک می‌باشد. خرمای ربی بیشتر در استان سیستان و بلوچستان مورد کشت قرار می‌گیرد و همزمان با رقم مضافتی می‌رسد. دارای میوه نسبتا بزرگ و قرمز نگ قرمز می‌باشد.
خرمای نوع شاهانی
این رقم در منطقه جهرم استان فارس به وفور مورد کشت و کار قرار می‌گیرد. در میناب به‌نام شاونی، در فیروزآباد شونی و در حاجی‌آباد بندرعباس به‌نام خورک شونی نیز شناخته می‌شود. خرمای شاهانی دارای میوه کشیده، نوک باریک و رنگ زرد طلایی است و جزء خرماهای تر محسوب شده و طرفداران زیادی دارد.
خرمای مرداسنگ
خرمای مرداسنگ با میوه زرد رنگ، از نظر طعم و شکل به خرمای پیارم شباهت زیادی دارد ولی دارای بافت نرم‌تری است. این رقم علاوه بر استان کرمان در منطقه جیرفت و بندرعباس نیز کشت می‌شود. کیفیت عالی دارد و بیشتر به صورت خرما مصرف می‌گردد.
ارقام دیگر خرما در ایران
در ایران تنوع ارقام بسیار زیاد است. علاوه بر موارد تشریح شده از دیگر ارقام خرما در ایران می‌توان به ارقام گنتار، برهی، شهابی، آل مهتری، خضراوی، خاصویی (خاصی)، دیری، حلاوی، شیخالی، زریک و شکر اشاره کرد.
